رحلت حضرت ایت الله بهجت از مراجع عظام تقلید

آیت‌الله العظمی بهجت یکی از مراجع تقلید جهان تشیع به ملکوت اعلی پیوست.

به گزارش ثانیه‏نیوز، آیت‌الله العظمی بهجت یکی از مراجع تقلید جهان تشیع، امروز در بیمارستان حضرت ولی عصر(عج) شهر قم به ملکوت اعلی پیوست.

حضرت آیة الله العظمى آقاى حاج شیخ محمد تقى بهجت (ره) در اواخر سال 1334 ه ق در شهر فومن واقع در استان «گیلان» به دنیا آمد و هنوز شانزده ماه از عمرش نگذشته بود که مادر را از دست داد .
تحصیلات ابتدایى حوزه را در مکتب خانه فومن به پایان رساند و پس از تحصیلات ادبیات عرب در سال 1348 ه ق هنگامى که تقریبا 14 سال از عمر شریفش مى ‏گذشت، براى تکمیل دروس حوزوى عازم (عراق) شد و حدود 4 سال درکربلا معلى اقامت نمود و علاوه بر تحصیل علوم رسمى از محضر استادان بزرگ آن سامان، از جمله مرحوم حاج شیخ ابوالقاسم خویى (غیر از آیت الله العظمى خویى معروف) بهره برد و در سال 1352 ه ق براى ارائه تحصیل به «نجف اشرف» رهسپار گردید و سطح عالى علوم و حوزه را در محضر آیات عظام از جمله حاج شیخ مرتضى طالقانى (ره) به پایان رساند و پس از درک محضر آیات عظام: حاج آقاى ضیاء عراقى و میرزاى نائیینى (رحمة‏الله) در حوزه درسى آیت الله حاج شیخ محمد حسین غروى اصفهانى وارد شد.

 افزون بر این ایشان از محضر آیات عظام حاج سید ابوالحسن اصفهانى و حاج شیخ محمد کاظم شیرازى (رحمة‏الله) صاحب حاشیه بر مکاسب - و در حوزه علوم عقلى، کتاب (الاشارات والتنبیهات) و (اسفار) رانزد آیت الله سید حسین بادکوبه‏اى (ره) فراگرفت و در زمان تلمذ به تدریس سطوح عالى پرداخت و در تالیف کتاب (سفینة‏البحار) با محدث کبیر حاج شیخ عباس قمى (ره) همکارى نمود و در زمینه تهذیب نفس در زادگاهش (فومن) از کودکى محضر عالم بزرگوار (سعیدى) و درکربلا از برخى علماى دیگر بهره برد، تااینکه در نجف اشرف در سن 17 - 18 سالگى با آیت حق علامه قاضى (ره) آشنا شد و گمشده خویش را در وجود ایشان یافت و در سلک شاگردان اخلاقى - عرفانى ایشان درآمد و سرانجام در سال 1364 هق موافق با 1324 هش قلبى صیقل یافته از معنویت و سینه ‏اى مالامال ازعشق به حضرت حق و با کوله بارى از علم و کمال به سرزمین خویش هجرت نمود و در زادگاهش تشکیل خانواده داد و در حالى که آماده بازگشت به نجف اشرف بود هنگام عبور موقت در قم در زمانى که هنوز چندین ماه از مهاجرت آیت الله بروجردى (ره) به قم نگذشته بود موقتا مقیم شد و خبر رحلت اساتید بزرگ حوزه علمیه نجف را یکى پس از دیگرى مى‏شنود و  درشهر مقدس قم رحلت اقامت مى‏افکند .

 در قم به محضر آیات عظام حجة‏الاسلام والمسلمین کوه کمره‏اى و آیت الله العظمى بروجردى می‌رسد. معظم‌ له پس از ورود به قم به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و به ترتیب شاگردانى بسیار همت گماشت.
تالیفات معظم ، عبارتند از :

 یک دوره کامل اصول ، حاشیه بر مکاسب شیخ انصارى (ره) و تکمیل آن تا آخر مباحث مربوط به مکاسب و متاجر، دوره کامل طهارت ، دوره کامل کتاب صلاة ، دوره کامل کتاب زکات ، دوره کامل کتاب خمس و حج ، حاشیه بر کتاب ذخیرة العباد مرحوم شیخ محمد حسین غروى ، چندین مجله تقریبا یک دوره فقه فارسى، حاشیه بر مناسک شیخ انصارى (ره) و...  

فنون برنامه ریزی

دقت ، قلم حکّاکی حافظه است . «مونتنی»اصولاً برنامه ریزی یعنی ،در نظر گرفتن آینده و برای آینده برنامه ریختن. این برنامه و هدف است که ما را بر آن می دارد تا اطلاعات و مطالب فهمیده و در مغز ضبط کنیم. در واقع می توان برنامه ریزی را انتخاب یک روش معینی برای انجام یک عمل که در آن مشخصات زمانی و مکانی در نظر گرفته باشد و ترتیب مراحل کاملاً مشخص باشد تعریف کرد .گرچه برنامه ریزی در کلیه اعمال هدفدار لازم است اما اهمیت آن زمانی روشن میشود که برای رسیدن به یک هدف خاص ناچار باشیم مراحل جزئی فراوانی را به دنبال هم انجام دهیم . یک برنامه مناسب در حقیقت متضمن استفاده صحیح از شرایط زمانی و مکانی است که برای انجام اعمال در اختیار داریم.
اگر برنامه منظم نداشته باشیم که وقت خود را با آن تنظیم کنیم ،وقت زیادی را تلف خواهیم کرد.تنظیم برنامه مطالعه شما را قادر می سازد که موفقیت های بیشتری را بدست آوردید ،زیرا شما به یاری تنظیم وقت می توانید از دوران تحصیلی خود بهره بیشتری بگیرید .همچنین با کمک تنظیم وقت می توانیدزندگی متعادلی داشته باشید و از بازی یا کارهای خود لذت ببرید و از فرصت هایی که برایتان پیش می آید نهایت استفاده را داشته باشید و بر زندگی و کار خود نظارت بیشتری را اعمال کنید.
در تنظیم برنامه و وقت مطالعه ،موارد زیر را مورد توجه قرار دهید.1) قبل از طرح برنامه مطالعه برنامه هفتگی کلاس را مورد بررسی قرار دهید.تعداد ساعات هر درس و تعداد ساعاتی را که برای انجام تکالیف مربوط به آن درس لازم است حساب کنید . برای این منظور می توانید فهرستی تهیه کنید و درآن کارهای ثابت و کارهای متغیر را مشخص کنید .کارهای ثابت به اعمالی گفته می شود که شما بایست هر روز در ساعات معینی آنها را انجام دهید مانند: جلسات درس،وعده غذا ،خواب ،وظایف شغلی و...
کارهای متغیر اموری هستند که شما می توانید در هر ساعتی که مایلید آنها را انجام دهیدمانند:مطالعه،تکالیف درس،اوقات استراحت،دیدن تلویزیون،اوقاتی که با دوستان می گذردو... و همه آنچه را که می باید انجام دهید. روی کاغذ یادداشت کنید .درغیر این صورت  ممکن است بعضی کارها انجام نشود
2)برنامه باید« قابل انعطاف» باشد و چنان تنظیم گردد که در برخورد با حوادث و اتفاقات پیش بینی نشده نیز انعطاف پذیر و قابل اجرا باشد.پس باید ساعت های «آزاد»
در برنامه پیش بینی کرد تا بتوان آن را به جای فرصت های از دست رفته به کار برد .
ضمن اینکه لازم نیست برنامه ها برای یک سال تحصیلی وضع شود بلکه می تواند برای هر ماه باشد و حتی از این هم فراتر در مراحل اولیه می تواند هر هفته برنامه ها را با تغییراتی اجرا نمود.
3)برنامه ای که با وضعیت شما تناسب دارد طرح ریزی کنید . درتنظیم برنامه زمانی را برای مطالعه هر درس در نظر بگیرید که در آن وقت حداکثر آمادگی را برای آن داشته باشید. به عنوان مثال اگر مطالعه زبان انگلیسی برای شما مشکل است و در ضمن مناسب ترین وقتی که شما می توانید تمامی حواس خود را در کار مطالعه صرف کنید صبح زود است .مطالعه زبان انگلیسی را به صبح بگذارید . از آنجا که هر آنچه پیش از خوابیدن فرا گرفته شود دیرتر فراموش می شود.به طور کلی بهتر است مطالعه درس های مشکل را برای شب و پیش از خواب و مطالعه دروس حفظی را ساعات اولیه صبح موکول نمایید.
4)اولویت ها را مشخص کنید .برای پیشگیری از احساس شکست و پشیمانی ،باید بدانید که چه کارهایی مهم است .چه کارهایی از درجه اهمیت و ارزش کمتری برخوردارند.وقت کافی برای انجام فعالیتهای درجه یک در نظر بگیرید . برنامه کار خود را طوری تنظیم کنیدکه اولویت ها درجه یک در حداکثر کارایی و نشاط را دارید انجام دهید .وظایف کم اهمیت و درجه دو را به ساعتی از روز که انرژی و کارایی کمتری دارید اختصاص دهید
5)برای مطالعه هر درس وقت کافی در نظر بگیرید .وقتی که برای مطالعه یک درس در نظر می گیرید لااقل باید دو برابر زمانی باشد که در کلاس صرف آن می شود.
قاعده کلی آن است که هر ساعت درس مدرسه نیاز به دو ساعت مطالعه دارد .اما بعضی از دروسی که شما در آن ضعیف هستید ویا اینکه ماهیت بعضی دروس (مثلا ریاضی) طوری است که بیش از دو برابر ساعت درس ،تمرین و مطالعه نیاز دارد.
6)برنامه های خود را بیش از اندازه فشرده و متراکم نکنید .بیش از توانایی های خود تکلیف تعیین نکنید و فقط به امور بپردازید که در فرصتی که در اختیار دارید قادر به انجام آن هستید.
7)مطالعه هر درس را بلافاصله پس از ساعت آن درس قرار دهید.عادت کردن به مطالعه هر درس بلافاصله پس از کلاس آن درس اهمیت بسزایی دارد این امر باعث می شود که فراموش شدن مطالب به میزان زیادی کاهش یابد.
8)مرور هفتگی هر درس را در برنامه منظور فرمایید در برنامه مطالعه خود لااقل هفته ای یک ساعت برای مرور هر درس در نظر یگیرید .حتی اگر درسی تکلیف مربوطه اش انجام شده و مسائل آن حل شده باشد احتیاج به حداقل یکبار مرور خواهد داشت.با این فرصت های کوتاه،مرور منظم می توانید یاد گرفته خود را تازه کرده و حضور ذهن خود را افزایش دهید.
9)دربین مطالعه دو موضوع شبیه ،یامربوط به هم درس دیگری را مطالعه کنید.مطالعه پیوسته دو موضوعی که مضمون شان به هم نزدیک است این احتمال را دارد که بر اثر امر «تداخل»فراموشی ایجاد شود .پس اگر ناگزیر از مطالعه درس های مشابه به دنبال هم هستید،بهتر است میان دو درس مختصر استراحت و وقفه منظور شود(مثلاً ریاضی و هندسه یا زبان خارجه و ادبیات فارسی).
10)حجم مطالب مطالعه شده در هر جلسه را طوری در نظر بگیرید که بتوانید تمام مطالب مورد نیاز را مطالعه کنید .زیرا گاهی تخمین شما از دشواری یا سهولت یادگیری مطلب درست نیست و در نتیجه نمی توانید تمام آنچه را که برای یک جلسه در نظر گرفته اید مطالعه کنید. در این صورت هیچ گاه به مطالعه سریع و سطحی نپردازید به عبارت دیگر ،میزان کار خود را با مطالبی که یاد می گیرید بسنجید نه با حجم آنها یا با تعداد ساعاتی که مطالعه می کنید.
11)خود را مقیّد به انجام برنامه سازید و هر گاه از آن تخطی کردید برای خود جریمه در نظر بگیرید .اگر نتوانستید در ساعات مقرر درسی را مرور یا به انجام تکالیف آن بپردازید ، قاعدتاً مقداری از ساعت خواب،تفریح ،یا تعطیل خود را به این امر اختصاص دهید و این موضوع را در نظر داشته باشید که در سایه تلاش و سخت کوشی و نظم است که می توانید به موفقیت برسید . هرگاه کارتان را بخوبی انجام دادید،به خود وعده پاداش بدهید.
12)«نه گفتن» را بیاموزید .در رفتار خود با ثبات باشید و به طرزی قاطعانه ،اما با خوشرویی و ادب به دوستان ،مهمانان ،تلفن کنندگان بفهمانید که شما گرفتارهستید.
13)پیرامون خود را برای مطالعه مناسب و آماده نگه دارید . تلویزیون و ضبط صوت را خاموش کنید و اجازه ندهید وقتتان را تلف کنند .پیش از شروع مطالعه ،همه وسائل مورد نیاز را فراهم کنید و سعی کنید هر در جای ثابت مطالعه کنید .
14)هنگام مطالعه افسرده،مضطرب و عبوس نباشید .به مطالعه به عنوان میدان جنگ نگاه نکنید .بلکه بر عکس آن را دوست داشتنی تصور کنید. هنگام مطالعه شاد و سرحال باشید .
منبع:
1- محسن فرمهینی فراهانی ، مهارت های مطالعه و موفقیت تحصیلی ،نشر اسماء1374.

فنون خواندن و به خاطر سپردن دروس مختلف
«هرکس بداند چگونه به خاطر بسپارد از امتحان نترسد»
گرچه بسیاری از فنون مطالعه مطالب مختلف درسی و به خاطر سپاری آنها مشترک است و اغلب همه جا و در خواندن هر کتابی به کار می آید ،اما مقداری از فنون مطالعه نیزاختصاصی است.به عنوان مثال متن های علمی و ریاضی را باید با تامل خواند .چرا نویسندگان این متن ،اطلاعات علمی را در جمله ها ودر پارگراف ها به گونه ای بس فشرده ارائه می دهند .بنابراین خواننده باید با صرف وقت آن اطلاعات را از هر جمله بیرون کشد و چون علوم (فیزیک،ریاضی،شیمی،زیست شناسی)براساس روابط علت ومعلولی پایه گذاری شده ،خواننده مواد علمی باید پیوسته در هر جمله مراقب تشخیص علت ومعلول و ایجاد رابطه میان آنها باشد.در حالیکه تحصیل در هر یک از رشته های علوم اجتماعی (تاریخ،جغرافیا،اقتصاد و. . .)نیازمند به تربیت ذهنی یا شیوه اندیشه و تفکر ویژه همان رشته است.
1)برای آموختن زبان خارجه باید لغت را صحیح وبا تمام جزئیات در حافظه تان ثبت کرد. جزئیاتی از قبیل:ریشه لغت،شکل لغت ،جنسیت و شباهت آن به معادل فارسی اش . یادگیری لغت باید به حدی قوی باشد که با کوچکترین اشاره لغت را با تمام جزئیاتش سریع  و صحیح فراخواند. لغات را از ابتدا باید درست تلفظ کرده و به املای آنها توجه کنید. بهترین طرز یادگرفتن یک واژه این است که آن را در ضمن یک جمله یاد بگیرید. برای واژه های خارجی می توان واژه هایی راکه هم ریشه با زبان فارسی هستند و یا از لحاظ تلفظ شباهت دارند پیدا کرد . این گونه رابطه ها ،موجب تداعی بهتر واژه های خارجی می شوند. مثال:
Bad         بد         brother         برادر            suger          شکر
وقتی دانش آموز ریشه را شناخت . همین برای رابطه سازی بین آن لغت و معادل فارسی اش کفایت می کند . ولی همیشه لغاتی وجود دارند که برای به خاطر سپردن آن در حافظه ،شخص با مشکل روبروست . لغتی که احتیاج به توجه بیشتری دارند. در چنین مواردی باید از تجسم و رابطه سازی با ذهن هوشیار کمک بگیرید . مثلاً برای به خاطر سپردن کلمه  peach (به معنای هلو) تجسم کنید برای کندن هلو از درخت هی آن را «پیچ» می دهید.یا برای به خاطر سپردن car (ماشین) تعریف ماشین را به ذهن بیاورید . ماشین ،دستگاهی است که «کار» را آسان
می کند .

همچنین استفاده از ضمیر ناخودآگاه نیز در یادگیری زبان های خارجی می تواند فوق العاده موثر باشد . برای این منظور ، بعد از آن که چند لغت یا جمله یا نکته گرامری و ... را خواندید ، بلافاصله به خود بقبولانید که در یادگیری مطالب مشکلی ندارید ( ایجاد تصویری ذهنی مثبت از خود ) سپس چند نفس عمیق بکشید و آنگاه با آرامش کامل سعی کنید مطالب خوانده شده با چشم ذهن و با تجسم کردن ، در ضمیر ناخودآگاه القاء کنید . تجسم کنید که به راحتی ازعهده به خاطر سپاری مطالب بر می آئید . توجه داشته باشید هر قدر مطالب القاء شده در هر دفعه به ضمیر ناخودآگاه کمتر باشد عمل به خاطر سپاری بهتر انجام می گیرد. برای القاء کردن مطالب خوانده شده از یک زبان خارجی مثل زبان انگلیسی در ضمیر ناخود آگاه باید تمرکز حواس کاملی داشته باشید و یادگیری آن زبان برای شما مهم باشد . ممکن است درچند روز اول به علت نداشتن آمادگی کافی همه اصطلاحات را به خاطر نسپارید ، ولی با تمرین و تکرار می توانید موفقیت بیشتری به دست آورید.
برای یادگرفتن واژه ها در یک زبان بیگانه می توانید از نظام کارتی هم استفاده کنید . برای تهیه کارت لغت ، واژه های خارجی را در یک ستون و همسان آن را در زبان مادری در ستون دیگر بنویسید . همواره سعی کنید که واژه های خارجی را پیش از نگاه کردن به ستون زبان مادری ، ترجمه کنید . این گونه کارت ها همراه داشته باشید تا در اوقات بیکاری ، بتوانید آنها را تمرین کنید .
یاد گرفتن زبان خارجی تدریجی و مرحله به مرحله است و تکرار و تمرین در آن نقش مهمی دارد.
2- برای فراگیری درس هندسه نخست باید آنرا خوب فهمید و برای مسلط شدن به آن پیش نیازها را فرا گرفت . اگر کاستی هایی در این مورد دارید ، باید دوباره به سراغ کتاب های هندسه سال های قبل بروید و با مرور آنها آمادگی لازم را بدست آورید . برای هندسه دفتری تهیه کنید و در آن هر قضیه را به وسیله یک یا دو شکل همراه با فرمول های لازم به طور خلاصه بنویسید و طرز اثبات آن را هم بخاطر بسپارید . بعنوان مثال در هر مثلث داریم " مربع هر ضلع برابر است با مجموع مربع دو ضلع دیگر منهای دو برابر حاصلضرب دو ضلع دیگر ضربدر کسینوس زاویه روبرو به همان ضلعa=b+c-zab cosA  " برای یادگیری این مورد اجازه دهید که هر سه چیز یعنی تعریف ، شکل و فرمول همگی با هم کار کنند . همه جزئیات را قدم به قدم در ذهن تان مجسم کنید و تمام چون و چراهای آن را به درستی درک کنید . چشم های خود را ببندید و همین طور که کلمات را تکرار می کنید ، منحنی و یا اشکال مربوط به آن را با چشم ذهن تان ببینید و فرمول مربوط به آن را به "یاد آورید" کاغذ و مدادی بردارید و فرمول را ثابت کنید و بعد چند مثال را که در آن از این فرمول استفاده شده است حل کنید . فکر بسیار خوبی است که تصور کنید که واقعا در حال یاد دادن آن به دوستانتان هستید . این حالت باعث می شود تمام جزئیات را کاملا درک کنید .
3- در مورد درس تاریخ ادبیات نیز بعنوان مثال برای به خاطر سپردن نام ٩ تن از دانشمندان و نویسندگان ایران با یادآوری سه واژه زیر که هر یک آن با نخستین حرف نام یک نویسنده یا دانشمند ، مطابقت دارد .
کدر : کسایی مروزی ، دقیقی ، رودکی.
خرم : خیام ، رازی ، مسعود سعد .
معنی داشتن یا نداشتن این تجمع حرف منظور نظر نیست ، ولی حرف اول هر یک از آنها به یادآوری حرف اول یکی از نامهایی که در مقابل آن نوشته شده است کمک می کند . به این رشته اصطلاحا " زنجیر بندی " می گویند با این حال ، اگر فهرست نام ها زیاد باشد ، عمل زنجیر بندی دیگر کافی نخواهد بود.
اگر کوشش می کنید که نام یکی از شعرای بزرگ را به خاطر بیاورید ، بیهوده روی نامی که از ذهن شما فراری است ، تکیه نکنید . بلکه نام شعرای دیگر را به یاد آورید . مثلا رودکی ، دقیقی ، حافظ ، سعدی ، و ... آنها را تکرار کنید . در پایان شانس زیادی خواهید داشت که نام شاعر یا دانشمندی که از یادتان رفته است ، به یاد آورید . اگر در مدت چند دقیقه بخاطر نیاوردید ، جستجو را برای مدت دو دقیقه متوقف کنید و به چیز دیگر فکر کنید ، سپس جستجوی خود را به وسیله تداعی از سر بگیرید .
4- اگر در هنگام نوشتن املاء دچار اشتباه می شوید ، یکی از دلایل می توان این باشد که افراد هنگام نوشتن به جای آن که بیندیشند چگونه بی غلط بنویسند ، درباره این که چه می گویند فکر می کنند . بیشتر غلاط هایی که در اوراق دانش آموزان دیده می شود واژه های عادی هستند و این ها غلط نویسی ها بیشتر ناشی از بی توجهی است . مثلا اگر در جمله کلمه ای مثل " خواست " به کار رفته باشد در صورتی می توانید شکل صحیح آن را بنویسید که معنی آن را بدانید و آن را از کلمه " خاست " به معنی بلند شدن تشخیص و تمیز دهید . برای آسانتر و موثرتر بودن تجدید نظر در املای واژه هایی که به نظر مشکل می آیند ، بهتر است آن را در دفترچه املاء یادداشت کنید و آنها را برحسب صدا با گروه حروفی که واژه ها از آنها ترکیب شده اند ، رده بندی کنید ، این امر باعث می شود که کلمات متشابه ای که از لحاظ تلفظ یکسان ولی دارای معانی گوناگون هستند در کنار یکدیگر نوشته شود ، بنابراین یادآوری و تشخیص آنها در هنگام نوشتن املاء آسانتر خواهد شد.
5- برای بخاطر سپردن " اشعارو قطات ادبی" می توانید به طریق زیرعمل کنید .هر روز ۵ یا ١٠ بیت شعر را فرا گیرید و هر روزآن چه را که سابقا یادگرفته اید تکرار کنید . پس از ده روز ، ما ١٠٠ بیت را یاد خواهید گرفت . با این روش می توانید در مدت چند ماه صدها خط شعر را روی هم رفته ،با کمی تلاش و کوشش و تنها با نظم ، به خاطر بسپارید .
6- برای به خاطر سپاری " تاریخ " باید آن چه را مطالعه می کنیم بفهمیم . برای فهمیدن تاریخ ، باید به تدریج از کلی به جزئی مطالعه کنیم . اگر از تاریخ اروپائی بی اطلاع باشیم و بخواهیم به مطالعه مفصل گردهمایی وین بپردازیم ، این کار برای ما مشکل خواهد بود . چرا که قادر نخواهیم بود همه جزئیاتی را که مایلیم به خاطر بسپاریم ،به هم ربط دهیم و موفق به تداعی شویم ،اگر به اندازه کافی مطالب تاریخ از سال های گذشته را یاد نگرفته باشیم و یا فراموش کرده باشیم .، از دریافت آن چه می خواهیم باز می مانیم و در جزئیات آن سردرگم می شویم و دشواری هایی برای ربط دادن آنها به یکدیگر خواهیم داشت . اگر خود را در چنین وضعی یافتیم ، به نفع ما خواهد بود که کتاب تاریخ سال های قبل را بادقت مطالعه کنیم . این امر باعث می شود که رویدادها در زمان مانند یک فیلم پی در پی رخ می دهند و ما را بطور طبیعی به سوی مطالعه تاریخ رهبری می کنند . علاوه بر این تهیه جدول و خلاصه نویسی در به خاطر سپاری و یادآوری مطالب نقش بسزایی دارد .
7- برای مطالعه " زیست شناسی" تهیه جدول های جامع ، استفاده از تکنیک های درخت حافظه و کشیدن طرح های ساده و ابتکاری برای به خاطر سپاری مطالب از ضروریات است . برای این که اصطلاحات ، واژه ها و مراحل مختلف یک پدیده بهتر در ذهنتان باقی بماند، استفاده از قاعده زنجیر بندی می تواند موثر باشد . مثلا در مبحث دستگاه گوارش کتاب زیست شناسی سال اول دبیرستان که بصورت درخت در حافظه آمده ، می توانید کلمه " آتل " را برای آنزیم های لوزالمعده در نظر بگیرید . در این صورت " آ " حرف اول آنزیم آمیلاز ، " ت" حرف اول آنزیم تریپسین ،و "ل" حرف اول آنزیم لیپاژ است . و یا کلمه " سما " را برای یاد آوری آنزیم های روده باریک ( ساکارز ، مالتاز، اریپسین ) در نظر بگیرید. این چنین تکنیک ها می تواند در به خاطر سپاری مطالب به شما کمک کند.

در دنیا لذتی که با لذت مطالعه برابری کند نیست . تولستوی
یادگیری و مطالعه به شیوه پس ختام
یکی از معروفترین فنون بهسازی حافظه روش " پس ختام " نام دارد ، به این منظور ابداع شده است که توانایی فراگیرنده را برای مطالعه و بخاطر سپردنه مطالب ارائه شده در یک کتاب درسی افزایش دهد. نام این روش متشکل از حروف اول شش مرحله آن است : ١ – پیش خوانی ٢- سئوال کردن ٣- خواندن عمیق ۴- تفکر ۵- از حفظ گفتن ٦- مرور کردن
1- در این مرحله فراگیرنده مطلب درسی ، مثلا فصلی از یک کتاب را پیش خوانی می کند تا یک برداشت کلی از موضوعات و قسمتهای مهم آن داشته باشد . این نوع پیشخوانی احتمالا دانشجو را وا می دارد که فصل را سازمان دهد . و این سازماندهی مطالب کمک می کند که فرد آنها را بهتر بازیابی کند
2- مراحل دوم و سوم : یعنی سوال کردن و خواندن عمیق ، روی هم رفته یک واحد محسوب می شوند . در مرحله سوال کردن ، دانش آموز باید درباره هر بخش سوالهایی طرح کند و در مرحله خواندن ، باید هر بخش را به قصد پاسخ دادن به سوالهایی که طرح کرده بخواند . برای مثال ، اگر بخواهید این دو مرحله را در مورد شیوه مطالعه فوق به اجرا در آورید اول باید نگاهی به آن انداخت و سوالهایی از این قبیل طرح کنید که " روش پس ختام چیست " یا " روش پس ختام تا چه اندازه ای می تواند توانایی فرد را برای بخاطر سپردن افزایش دهد ؟" بعد باید مطالب را بخوانید و سعی کنید پاسخی به سوالهای خود بیابید.
3- در مرحله تفکر ، به فراگیرنده گفته می شود که هنگام خواندن ، ساختن سوالها و ایجاد ارتباط بین دانسته های خود، درباره مطلب فکر کنید . در این مورد نیز ظاهرا مهمترین اصل هماهن بسط معنایی است . ( یعنی هر چه معانی ماده ها را بیشتر بسط بدهیم ، آنها را بهتر به خاطر می آوریم . بعبارت دیگر ، هرچه پیوندهای بیشتری بین ماده ها ایجاد کنیم . بر تعداد راه های بازیابی افزوده می شود .) برای این منظور می توانید کارهای زیر را انجام دهید :
- آنچه را که می خوانید با مطالبی که از قبل یاد گرفته اید ربط دهید
- نکات فرعی را به مطالب اصلی پیوند دهید
- بکوشید تا تناقضات موجود را حل کنید
- با استفاده از اطلاعاتی که می خوانید مسائل طرح شده را جواب دهید.
بطور کلی ما به کمک بسط معنایی به مطالبی که می خواهیم شاخ و برگ می دهیم و بدین وسیله آنها را معنی دار می سازیم

4- از حفظ گفتن : پس از خواندن هر قسمت سعی کنید مطالب مهم آنرا به یاد آورید و برای خود بازگو کنید . ضمن این کار به سوالهایی که طرح کرده اید پاسخ دهید . از حفظ گفتن به شما کمک می کند تا بر درک خود نظارت کنید و از این ظریق به شما معلوم می گردد که چه قسمتهایی را خوب یاد نگرفته اید و باید آنها را ازنو بخوانید .
5- مرور کردن : وقتی که خواندن تمام کتاب یا کل مطلب را به پایان رسانیدید . آن را مرور یا بازبینی کنید . بهترین راه مرور کردن این است که بکوشید تا ، بدون مراجعه به متن ، سوالهای مهم را جواب دهید.قسمت هایی را که نتوانستید به سوالهای آنها جواب دهید دوباره بخوانید . دوباره خواندن نوعی مرور کردن است . روش پس ختام بر سه اصل مهم بهسازی حافظه ، یعنی سازماندهی ، بسط معنایی و تمرین بازیابی استوار است . پژوهشهای مختلفی انجام گرفته اند . که نشان می دهند روش پس ختام در افزایش پیشرفت تحصیلی و بالابردن کیفیت دانش آموزان و دانشجویان موثر است از جمله کامکار (١٣٧٦ ) نشان داده است که دانشجویان قوی دانشگاه بیشتر از دانشجویان ضعیف از اجزای روش پس ختام سود می برند .
در پژوهش او دانشجویان قوی کسانی بودند که میانگین نمرات دانشگاهی آنان ١٦ یا بالاتر و دانشجویان ضعیف کسانی تعریف شدند که میانگین درسی آنان کمتر از ١٣ بود.
اندرسون (١٩٩٠ ) چند دلیل برای اثر بخشی روش پس ختام آورده است . نخست اینکه ، رعایت مراحل این روش دانش آموزان و دانشجویان را از سازمان بندی مطالبی که می خوانند بیشتر آگاه می سازد . وول فولک (١٩٩۵ ) در این باره گفته است بارها شاهد بوده ایم که وقتی از خواندن عنوانهای یک مطلب غفلت می کنیم اشاره ها و سر نخ هایی که مارا در یافتن سازمان آن مطلب هدایت می کنند نیز از دست می روند . دوم اینکه ، رعایت این مراحل یادگیرنده را وا می دادرد تا به جای یادگیری همه اطلاعات در یک نشست ، آنها را ه صورت بخش به بخش یاد بگیرد . همچنین طرح سوال درباره مطلبی که خوانده می شود و جواب دادن به سوال ، دانش آموزان را وا می دارد که اطلاعات را عمیق تر و گسترده تر پردازش کنند . وول فولک همچنین گفته است که روش پس ختام برای دانش آموزان  بالاتر از سطح دبستان مفید است .
منابع :
1- ریتال ،اتکینسون وهمکاران ، زمینه روان شناسی ، ترجمه محمد تقی براهنی و همکاران ، انتشارات رشد ، ج ١، ١٣٦٧
2- علی اکبر سیف ، روشهای یادگیری و مطالعه ، نشر دوران ، ١٣٧٦
فراموشی و فنون غلبه بر آن
"... اغلب وقتی که می گویید چیزی را فراموش کرده اید. درست تر آن است که بگویید هرگز آن را بخاطر نسپرده اید ." جیمز ونیلند
منظور از فراموشی عبارت است از ناتوانی ما در یاد آوری اطلاعات از حافظه دراز مدت. بسیاری از اطلاعاتی را که ما فکر میکنیم فراموش کرده ایم ، هرگز وارد حافظه دراز مدت نکرده ایم . یعنی آنها را به خوبی یاد نگرفته ایم . پس یادگیری واقعی و درست به نگهداری اطلاعات در حافظه دراز مدت ( اندوزش ) و فراموشی واقعی به از بین رفتن اطلاعات از این حافظه گفته می شود .
فرض کنید یک روز صبح به دانش آموزی بنام " محمد اسدی " معرفی می شود . همان روز بعدازظهر دوباره آن را می بینید و به او می گویید " اگر اشتابه نکنم شما آقای محمد اسدی هستید . امروز صبح با هم آشنا شدیم " واضح است که شما نام او را به یاد آورده اید.
این موفقیت کوچک حافظه شما را می توان به سه مرحله تقسیم کرد : نخست اینکه وقتی شما به آن شخص معرفی شدید ، نام محمد اسدی را به طریقی به حافظه خود سپردید . این مرحله رمز گردانی است . دوم اینکه این نام را در فاصله زمانی بین دو دیداد یاد اندوزی یا ذخیره کردید . این مرحله اندوزش نامیده می شود . سوم اینکه ، در زمان دیدار بعدی آن نام را از انباره حافظه باز یافتید . این مرحله بازیابی نام دارد .
حافظه ممکن است در هر یک از این سه مرحله خطا کند . اگر شما اسم این دانش آموز را در دیدار دوم فراموش می کردید ، این خطا احتمال داشت ناشی از وقوع خطا در هر یک از مراحل رمز گردانی ، اندوزش یا بازیابی باشد.

علل فراموشی
1- عدم استفاده : آنچه از این عنوان می توان دریافت این است که فراموشی وقتی پیش می آید که شیارهای مغزی به نحیف شدن عضلاتی می ماند که بکار گرفته نشده است . وقتی یک اندیشه یا دانش به کرات مورد استفاده قرار می گیرد ، بهتر در مغز جایگزین می شود . بعبارت دیگر یک مفهوم وقتی بیشتر در خود آگاهی فرد می ماند که بیشتر بکار برده می شود . پس یکی از علل فراموشی ، عدم استفاده از آنچه آموخته شده و عدم تکرار و تمرین است وقتی مطالب مرور نشوند و به کار نروند . به سرعت رو به فراموشی می گذارند.
2- تداخل : طبق این نظریه مهمترین عامل تعیین کننده فراموشی، دخالت رویدادهای حد فاصل بین نگهداری و یادگیری است ، اطلاعات یاد گرفته شده با هم تداخل می کنند و در هم مصلوط می شوند و همین عامل باعث به یاد نیامدن آنها می شود. بعضی وقتها اطلاعات تازه یاد گرفته شده با اطلاعات قبلا آموخته شده تداخل می کنند و مانع یادآوری اطلاعات قبلی می شوند به این نوع تداخل بازداری پس گستر می گویند . گاه اطلاعات قبلا آموخته شده سبب می شوند که ما نتوانیم اطلاعات تازه یاد گرفته شده را به یاد آوریم . به این نوع تداخل ، بازداری پیش گستر می گویند
3- سرکوبی ( واپس زدن ) : دسته ای از روان شناسان که پیرو نظریه از اطلاعات یا خاطراتی را که نمی خواهیم به یاد آوریم " واپس" می زنیم . و به همین علت قابل یادآوری نیستند که بخاطر آوردن آنها از نظر شخص آنها با اضطراب و ناراحتی همراه بوده ، بطور موقت به یاد نمی آورند. مثلا دانش آموزی که به درس ریاضی علاقه ندارد ، فراموش می کند که تکالیف ریاضی اش را انجام دهد . بطور کلی هرگه تجربه ای در ما احساس نامطبوع بوجود آورد ، بدون اینکه خود بر این امر آگاهی داشته باشیم ، بطور غیر عمد آن را از ذهن " خودآگاه " خود دور می سازیم .
4- یاد گرفتن ناقص : بسیاریاز مواقع ناتوانی در به یاد آوردن بدین علت است که مطالب یا موضوع مورد نظر به خوبی یاد گرفته نشده ، یعنی اشکال در یاد گرفتن مطالب است . در واقع مطالب به یاد آورده نمی شود چون به درستی فرا گرفته نشده اند.
5- مشکلات بازیابی: طبق این نظریه ، آنچه به حافظه دراز مدت سپرده می شود هرگز از بین نمی رود و علت اینکه ما پاره ای از مطالب آموخته شده را نمی توانیم به یادآوریم این است که در بازیابی آنها ناتوانیم و الا مطالب در حافظه ما موجود هستند . اگر نشانه ها یا سرنخهای بازیابی لازم را پیدا کنیم می توانیم اطلاعات فراموش شده را به یاد آوریم .این حالت درست مثل پرونده ای است که در بایگانی ذهن موجود است اما ما شماره آن را درست نداریم.اگر شماره پرونده را در اختیار داشته باشیم به راحتی می توانیم آن را در بایگانی پیدا کنیم . بعبارت دیگر ، کوشش برای پیدا کردن مطلبی از حافظه دراز مدت شبیه به پیدا کردن یک کتاب در یک کتابخانه بزرگ است . اگر ما ندانیم که کتاب مورد نظر با چه رمزی و در کجا قرار داده شده است . نمی توانیم آن را پیدا کنیم . هر چند که کتاب دلخواه ما در کتابخانه موجود باشد.
6- فقدان انگیزه : داشتن انگیزه نه تنها در مورد یاد گرفتن ، بلکه در مورد به یاد آوری مطالب نیز نقش دارد . در این حالت دانش آموز پس از دوره کردن کتاب ، در صدد مرور کردن آن مطالب بر نمی آید و لذا مطالب تدریجا از ذهن دور می شود و به یاد نمی آید.
فنون غلبه بر فراموشی
1- یکی از نتایج تحقیق " هرمان ابنیگهوس" در مورد فراموشی و یاد آوری این است که هرچه فاصله بین به خاطر سپردن و به یاد آوری بیشتر باشد ، فراموشی مطالب بیشتر است . اما این فراموشی در دقایق اولیه پس از بخاطر سپردن بیشتر است .بطوریکه پس از ٢٠ دقیقه ، ۴٢ درصد مطالب ، پس از ٩ ساعت ٦٢ درصد مطالب و پس از ٣١ روز ٧٩ درصد مطالب فراموش می شود . از این زمان به بعد فراموشی بسیار کم است و منحنی فراموشی با محور طولها تقریبا موازی می شود . از جمله عواملی که می تواند این نسبت های فراموشی را کمتر کند ، معنی دار بودن مطالب ، انگیزه لازم برای بخاطر سپردن و قابلیت کاربرد در زندکی است .
2- برای حداقل کردن تداخل ، اوقات مطالعه را تقسیم بندی کنید ، بین فعالیت های مشکل وآسان تناوب قائل شوید و از آنجا که بین موضوع های مشابه بیش از موضوع های نامشابه ،تداخل وجود دارد . بنابراین در هنگام مطالعه سعی کنید موضوعات مشابه را با هم مطالعه نکنید . مثلا اگر دو درس ریاضی و ادبیات را به دنبال هم مطالعه کنید متوجه می شوید که تداخل وجود ندارد یا بسیار اندک است . در حالی که مورد جبر و ریاضی این تداخل به میزان زیادی وجود دارد.
3- برای جلوگیری از اثر عدم استفاده ، از تکرار و تمرین ، از برگویی و مرور استفاده کنید . مطالعات " برونر " نشان می دهد که دومین راه برای جلوگیری از عدم استفاده این است که دانش آموزان مطالب آموخته شده مرور شود تا فراموشی به حداقل برسد.
4- به منظور جلوگیری از سرکوبی ، کلاس درس و مطالعه خود را خوشایند ولذت بخش کنید و نسبت به مطالب درسی در خود ایجاد علاقه کنید .
5- ذهن شما نیازمند سازماندهی ، تسلسل و ترتیب منطقی ونظم می باشد . افرادی که اشتهای فراوانی برای کسب علمی دارند و یک کتاب را بعد از دیگری با شتاب هر چه تمام تر می خوانند ، بدون آنکه آگاهی ها و دانستنی ها را سازمان بدهند ، بیشتر دانش مکتسبه را بر اثر پدیده تداخل از دست می دهند . برای از دست ندادن مطالب ، در فواصل زمانی معینی باید فرصت استراحت برای مغز پیش بینی کرد و اجازه نداد که در آن مدت کاملا فارغ و بیکار باشد.
6- هرچه دامنه ارتباطی که با یک چیز برقرار می کنید وسیع تر باشد آن چیز بهتر در یادمان می ماند و کمتر آنرا فراموش می کنید . با در نظر گرفتن اینکه استفاده از چند حس بیش از استفاده از یک حس در یادگیری موثر است و همچنین با توجه به اینکه حافظه ای بصری – استفاده از حس بینایی تا سن ١۴ سالگی بسیار قوی است ، بهتر است از کلیه وسایل کمک بصری مانند نقاشی ، نمودار استفاده بعمل آید.
7- کاری کنید که مطالعه و آموختن بانگرانی و اضطراب همراه نشود و در نتیجه از ذهن " خودآگاه " دور نشود . طبق نظریه گشتالت درمانی ، اضطراب فاصله و شکاف میان حال وآینده است . انسان بدان دلیل مضطرب می شود که وضعیت موجود را رها می کند و درباره آینده و نقش های احتمالی که ایفا خواهد کرد ، به تفکر می پردازد . اگر فرد در زمان حال به سر برده مضطرب نخواهد شد . زیرا هیجان و تحریک به فوریت فعالیت خود بخودی او جریان می یابد و خلاق و مبدع می شود.
منابع :
- رتیال ، اتکینسون و همکاران ، زمینه روان شناسی ، ترجمه محمد تقی براهنی و همکاران ، انتشارات رشد . ج١، ١٣٦٧.
- علی اکبر سیف ، روشهای یادگیری و مطالعه ، نشر دوران ، ١٣٧٦.
- محسن فرمهینی فراهانی ، مهارتهای مطالعه و موفقیت تحصیلی ، نشر اسماء ، ١٣٧۴.
- عبدالله شفیع آبادی و همکاران ، نظریه های مشاوره و روان درمانی ، مرکز نشر دانشگاهی ، چاپ دوم ١٣٦٨

کو تاهترین بهار عصمت